बाहिरबाट हेर्दा कांग्रेस

बिबेक केशरी प्रसाईं बिर्तामोड ,झापा

म कांग्रेसको सदस्य होइन । न मैले पार्टीको टिकट खोजेको छु, न कुनै गुट वा धारको बोझ बोकिरहेको छु तर नागरिकको हैसियतले देशको राजनीतिक यथार्थ बोल्नैपर्छ ।

त्यसैले यो विश्लेषण कुनै व्यक्तिगत मोह, आकांक्षा वा गुटीय चश्माबाट आएको होइन –
नेपालको राजनीतिक स्वास्थ्य कुन दिशातिर बगिरहेको छ ?
कांग्रेसले देशलाई अझै नेतृत्‍व दिन सक्छ कि सक्दैन ?
यही विशुद्ध प्रश्नको आधारमा आएको टिप्पणी हो ।

कांग्रेस केवल एउटा पार्टी होइन -यो पार्टी चलायो भने सरकार चल्छ, सरकार चलायो भने देशले गति पाउँछ र त्यसैले, यसपटक सभापति चुनिनु भनेको -कसको सत्ता जोगिन्छ ? भन्ने प्रश्न होइन, कसले देश बोक्ने क्षमता राख्छ ? भन्ने मूल प्रश्न हो ।

कांग्रेसले आउने चुनावमा कस्तो नेतृत्व छान्छ यही निर्णयले देश त्यसतिर मोडिन्छ, अथवा फेरि उही बिर्को -राजनीतिमा फसिन्छ ।

म कांग्रेस होइन । तर देश चाहन्छ -दिशा दिने नेतृत्व । कांग्रेसले त्यो सुन्ने कि नसुन्ने -अब परिक्षा उनीहरूको हो ।

कांग्रेस सभापति : अब को-को लड्छन् भन्ने होइन, को-को देश चलाउन योग्य छन् भन्ने प्रश्न उठेको छ

नेपाली कांग्रेस अहिले कागजमा मात्र ठूलो पार्टी हो; व्यवहारमा भने नेतृत्व -सङ्कटले ग्रसित एउटा अनिर्णयको घर । सभापति निर्वाचन नजिकिँदै जाँदा प्रश्न “कसले-कसले उम्मेदवारी दिन्छन् ?” भन्ने होइन-को-कोले अझै नेतृत्व गरिरहनुपर्ने हो र को-कोले मार्ग दिनुपर्ने हो ? भन्ने बनेको छ ।

सिधा कुरा गरौँ -कांग्रेस अहिले पुराना अनुहारको जम्बिरी र नयाँ पुस्ताको उर्जाबीच च्यापिएको छ । तर कसरी ? किन ? यहाँ तुरुन्तै तीन फ्रन्ट खुल्छन्:

‘स्थापना’ पन्थ : नेतृत्व होइन, पद जोगाउने अभियान

शेरबहादुर देउवा फेरि उठ्छन् कि उठ्दैनन् -यो प्रश्न अध्यात्म होइन, संगठनको यथार्थ बुझ्न टेस पाउन पर्याप्त छ । यदि उनी उठे भने त्यसको अर्थ एउटै हुन्छ-
🔹पार्टीमा पुस्तान्तरण रोकिन्छ ।
🔹कांग्रेस फेरि पाँच वर्ष पुरानै ढर्रामा हिँड्छ ।
🔹युबा मतदाता र शहरी मध्यमवर्गलाई कांग्रेसले अर्को पटक पनि खोस्रो थमाइदिन्छ ।

स्थापित पावर-सर्कलको लक्ष्य नेतृत्व होइन, नियन्त्रित कांग्रेस हो । गठबन्धन, पद, बोर्ड, टिकट -यी सबै गणित पुरानै हातमा राख्ने खेल ।

कांग्रेससँग सबैभन्दा ठूलो समस्या यही हो -नेता घटेका छैनन्; पदमै बसेर दिशाहीन बनाउनेहरूको जालो बढेको छ ।

कोइराला पन्थ : एक-अर्कालाई जिताउनुपर्ने बेला, एक-अर्कालाई रोक्ने खेल

डा. शेखर कोइराला र डा. शशांक कोइराला -दुवै सक्षम, दुवै लोकप्रिय, दुवै पार्टीका पुराना क्याडरमा स्वीकार्य ।
तर समस्या के छ भने -कांग्रेसको गम्भीर रोग व्यक्तिगत महत्वाकाङ्क्षा हो, सामूहिक रणनीति होइन ।

यदि शशांक-शेखर दुबै उठे भने कांग्रेस पक्कै विभाजित देखिन्छ । यदि एक जना मात्र उठे भने नेतृत्वको बलियो विकल्प तयार हुन्छ । तर कोइराला परिवारले इतिहासभरि भोगेको रोग-सहयोगभन्दा बढी प्रतिस्पर्धा -फेरि उही तवरले दोहोरिनसक्छ ।

कांग्रेस आफैँ भत्किँदैन; कांग्रेसलाई धरापमा पार्ने काम नेतृत्व-प्रतिस्पर्धाको नाममा चल्ने कोइराला-अन्तरकलह नै हो ।

गगन थापा : यो किताब पढ्ने होइन, अब लेख्ने बेला भएको छ

गगन थापा उठ्छन् भने कांग्रेसको राजनीतिले भुइँचालो अनुभव गर्छ । तर गगन उठ्नु भनेको केवल उम्मेदवारी होइन-
🔹कांग्रेसभित्र पूर्ण पुस्तान्तरणको उद्घोष हो ।
🔹’युवा नेतृत्व’ कागजी नारा होइन, वास्तविक चुनौती हो ।

गगनको कमजोरी संगठनात्मक संरचना हो । उनको ठूलो जोखिम -पुराना पन्थहरू मिलेर उनीमाथि soft alliance बनाउनु । तर एक सत्य छ -कांग्रेस सुधार चाहिन्छ भने, अहिले नउठे कहिल्यै उठ्न सकिँदैन ।

गगन उठे कांग्रेसले दिशा पाउँछ; नउठे कांग्रेस पुरानै दलदलमै फस्छ ।

अबको मुख्य प्रतिस्पर्धा ‘कस-कसैबीच’ होइन -‘कस-कसको सोच’ बीच हो

सभापति चुनाव अब नामहरूको खेल होइन । यो तीन विचारधाराको टक्कर हो-
🔹स्थापित सर्कल : पद जोगाउने, संरचना कब्जा गर्ने ।
🔹कोइराला सर्कल : इतिहास, परम्परा र वैकल्पिक नेतृत्व ।🔹सुधारवादी सर्कल : पुस्तान्तरण, आधुनिक सोच, नीतिगत पार्टी ।

सबैभन्दा ठूलो प्रश्न:
🔹कांग्रेसले फेरि पुरानै यथास्थितिलाई पुनःस्थापित गर्छ कि ?
🔹वा अब नयाँ पुस्तालाई जिम्मा दिँदै आफ्नो अस्तित्व बचाउँछ ?

देश-समाजको नजरमा कांग्रेस सभापति चुनाव केवल ‘आन्तरिक चुनाव’ होइन

कांग्रेस सभापति कसले लिन्छ भन्ने प्रश्नले देशको शक्ति-सन्तुलन, भविष्यका गठबन्धनहरू र २०८२ सार्वभौमिक आमनिर्वाचनसम्मको राजनीतिक वातावरण निर्धारण गर्छ ।

यसैले, कांग्रेसभित्र उठ्ने उम्मेदवार देशको प्रधानमन्त्रीको सम्भावित उमेदवार पनि हो । यसमा गल्ती भयो भने कांग्रेस अर्को दशक पनि राष्ट्रिय राजनीतिमा ‘supporting cast’ मात्र बन्छ ।

निष्कर्ष : सभापतिको कुर्सी मात्र होइन -कांग्रेसको अस्तित्व, भविष्य र आत्माको खुला परीक्षा

आज कांग्रेस एक निर्णायक मोडमा उभिएको छ । यो केवल ‘सभापति’ कसले बन्छ ? भन्ने सामान्य पार्टी-प्रक्रिया होइन -यो पार्टी बाँच्ने कि पतन हुने टुङ्गो लाग्ने क्षण हो ।

यदि पुराना अनुहार फेरि टिके भने-
🔹 कांग्रेस सुस्त, बोझिलो, जड र नेतृत्वहीन बनिरहन्छ ।
🔹 नेपालका नयाँ पुस्ता र मध्यमवर्गीय समाज कांग्रेसप्रति चासो होइन, विरक्ति बोकेर हिँड्छ ।

यदि कोइराला पन्थ एक भयो भने-
🔹 कांग्रेस स्थिरतासहित क्रमिक सुधारमा फर्कन सक्छ । तर त्यो सुधार कति छिटो हुन्छ ? पार्टी कति निडर बन्छ ? -यो प्रश्न खुलै रहन्छ ।

र यदि गगन थापा उठे भने-
🔹 कांग्रेस केवल चुनावको पार्टी होइन, पुनर्जागरण (Reformation) को बाटोतिर मोडिन सक्छ ।
🔹 कांग्रेसले नयाँ पुस्तालाई ‘स्थान’ होइन, जिम्मेवारी दिन थालेको संकेत हुनेछ ।

यसरी हेर्दा, सभापति कस-कसले लड्छन् ? यो त सूचीको कुरा मात्र हो । सूचीले कांग्रेस चलाउँदैन; दृष्टि, हिम्मत र चरित्र चलाउँछ ।

त्यसैले मूल प्रश्न यति सरल तर कठोर छ-
🔹 कसले देशलाई हेर्ने आँखा राखेको छ ?
🔹 कसले पार्टीको बोझ होइन, भविष्य बोक्ने

क्षमता राख्छ?
🔹 कसले इतिहास बदल्ने हिम्मत धरैमा बोकेको छ ?

यो सभापति निर्वाचन पार्टीभित्रको सामान्य लोकतान्त्रिक प्रक्रिया होइन । यो कांग्रेसको आत्मा पुनःजाग्ने कि फेरि गहिरो निद्रामा जाने ?
त्यही क्षणको परिक्षा हो ।

नेपालको बहुदलीय राजनीतिक संस्कारमा कांग्रेस एउटा स्तम्भ हो । यदि यही स्तम्भ कमजोर हुँदा देश काँप्छ । त्यसैले, यो निर्वाचन केवल नेतृत्वको चयन होइन -कांग्रेसले आफ्नो आत्मसम्मान बचाउने कि गुमाउने ? यही ऐतिहासिक फैसला हो ।